WANDELEN: Gemonde

In deze tijd van het jaar zijn er een flink aantal kerststal wandelingen uitgezet, met name in Brabant. Die van Bavel bij Breda is een bekende, maar via internet krijg ik geen idee over de lengte van die wandeling (moet eerst een plattegrond kopen!). Ik kies voor een minder bekende in Gemonde, iets ten zuiden van Sint-Michielsgestel.

Gemonde heeft de twijfelachtige eer slechts één keer genoemd te worden in al mijn verhaaltjes, vrij recent zelfs, met als enige opmerking dat de naam iets met ‘mons’ te maken heeft, een natuurlijke verhoging, in dit geval een zandrug langs de Dommel (F226: Groene Meierij). Vandaag kan Gemonde met zijn kerststallen deze omissie meer dan goed maken. Gemonde heet trouwens sinds de Elfde van de Elfde ‘De Mullukzuipertjes’. Een passender omgeving kan het kindje Jezus zich niet wensen.   

In de wijde omgeving van Gemonde – ook op eerder genoemde fietstocht – kom je regelmatig langs de weg of in straatnamen verwijzingen tegen naar ‘Viergemalen’ en ‘Bodem van Elde’. Het gebied tussen Sint-Michielsgestel, Schijndel, Sint-Oedenrode en Boxtel heette van oudsher de Bodem van Elde en werd in de veertiende eeuw in gemeenschappelijke pacht gegeven aan vier Heren van vier rechtsgebieden (‘gemalen’), die samen de ontginning, gebruik en onderhoud van de woeste gronden regelden. In 1802 werd het gebied verdeeld over voornoemde vier gemeenten.  

Marita en ik starten onze wandeling in en om Gemonde op donderdag, 28 december 2023, bij de Lambertuskerk. Een briefje op de zijingang meldt dat de Mariakapel open is, maar die blijkt stevig op slot te zitten. Ook de kerk zelf is gesloten, maar er staat wel een kerststal bij de hoofdingang. Zoals zo vaak in traditionele beeldengroepen is het pasgeboren kind veel te groot voor zijn leeftijd.

De meeste privé kerststallen staan in de dorpskern, maar wij pikken ook het buitengebied mee, waar de kerststallen dun gezaaid zijn, maar weer andere zaken aandacht opeisen.

De officiële Dorpsstal heeft onderdak gevonden in de muziektent in de Dorpstraat. De gezichtsuitdrukkingen van de levensgrote poppen van Maria en Jozef doen een gearrangeerd kindhuwelijk vermoeden. 

Verderop een mooie kleine gestileerde openluchtstal met stenen beeldjes en palmbomen van ijzer waartussen de kerstster is opgehangen. De metalen vleugels van de engel en de oren van de ezel zijn inmiddels verroest, en van het kindje Jezus in de kribbe geen spoor.

De meeste stalletjes bestaan overigens uit traditionele beeldengroepen waarvan er dertien in een dozijn gaan. Ze maken wel vaak tijdelijk gebruik van het konijnenhok, vogelhuisje of andere dierenbuitenverblijven.

De beeldengroepen bestaande uit beschilderde matroesjka’s of de poppetjes van Playmobil zijn straks weer makkelijk op te bergen. En de Berenstal valt na kerst weer uiteen in knuffels in de verschillende kinderbedjes.

Buiten het dorp passeren we tweemaal de Beeksche Waterloop, een snelstromend zijriviertje van de Dommel. Langs de Besselaar staat een vrij nieuwe straatkapel (2012) gewijd aan Maria van het Groene Woud, wat mij betreft Maria van de Groene Meierij. Marita van de Veluwe steekt een kaarsje op voor overleden familie en familie in nood, als ‘vleierij’ bij Maria van de Groene Meierij.

De kerststal als symbool van het ideale gezin wordt verbeeld in een beeldengroep waarvan de koppen beplakt zijn met de pasfoto’s van de familie Doorsnee, inclusief de teckel en de kale poes. Hopelijk is het niet een familie in nood!

Buiten het dorp een verzetsmonument. Tijdens Operatie Market Garden in 1944 moesten verschillende beschadigde ‘Gliders’ vroegtijdig noodlandingen maken. De bemanningen werden door verzetsmensen met gevaar voor eigen leven in veiligheid gebracht.

De mooiste ‘kerststal’ van deze wandeling, wat mij betreft, bestaat uit drie levensgrote zwart-wit tekeningen van Maria, Jozef en kindje Jezus, die de drie ramen bedekken van een woonhuis. Bij goed kijken zie je dat Maria een iPhone in de zak van haar mantel heeft. En Jozef de sleutel van zijn Tesla.

Maar geen van deze stallen kan tippen aan de ‘stal uit één stuk’ van mijn ouderlijk huis. Onbemind toen we klein waren – je kon niet met de losse beeldjes spelen – maar bewonderd nu we tot de jaren van verstand zijn gekomen (‘Kerststal’. In: It giet oan!, 2016).

Een piepkleine straatkapel heeft het volgende onderschrift: “Ons lief Vrouwke, hier onder de Cannidasse, makt gin vurskil in rang of klasse”. Maar wat is een ‘cannidasse’? De meest nabije struiken zijn een hazelaar en een Gelderse roos. De dichtstbijzijnde hoge boom is een populier, een aangeplante Canadese populier, en dat blijkt een ‘cannidasse’ te zijn in de volksmond. De Groene Meierij staat vol met populieren, voorheen om de talrijke klompenmakerijen te bedienen.

We komen in de buurt van de Dommel en enkele ‘Stille Dommels’, oude afgesneden meanders. In buurtschap De Hogert zijn de restanten gevonden van een Romeinse villa. Waarschijnlijk een boerderij, die zorgde voor de voedselvoorziening van Romeinen en Bataven langs de ‘limes’.  

Midden in het dorp Gemonde staat op een klein landgoed Huis Twijnmeer in Franse ‘Empire’ stijl, uit de tijd van Napoleon (ca. 1800), particulier bewoond. Waar de naam Twijnmeer (Huis Twijnmeer ligt aan de weg Twijnmeer) vandaan komt blijft voor ons verborgen.

Nadat we alle kerststallen verteerd hebben, willen we de inwendige mens versterken, maar Eetcafé Kloosterzicht (geen klooster meer te bekennen) is gesloten en Café De Zwaan serveert alleen koffie zonder iets erbij. Je kunt er wel biljarten.

We wijken uit voor de lunch naar het grotere Sint-Michielsgestel. Wageningse jaargenoot Jan Taks woont hier en heeft met zijn zoon enkele jaren geleden het initiatief genomen om een kleine waterkrachtcentrale te bouwen bij een stuw in de Dommel. Dit is de gelegenheid om daar even naar toe te wandelen over een geitenpaadje langs het water.

Een indrukwekkend geheel, zeker nu de Dommel regenwater in overvloed aanvoert. Toch heb ik horen vertellen dat gemiddeld genomen het rendement iets tegenvalt vanwege een te laag debiet van de rivier. Het verbaast me dan ook dat de vijzel van de centrale vandaag geen teken van leven vertoont nu de Dommel volop water aanbiedt. Het water dendert met flinke schuimkoppen onverrichterzake langs de centrale.    

[Beeldverhaal]

Gepost: 2 Januari 2024

Gimmese Stallekesroute (13 km)