WANDELEN: Driemaal Maas

‘Ammersoyen’ (In: Tjiftjaffen, 2014) was een van mijn allereerste gedocumenteerde wandelingen in de Bommelerwaard. De tocht begon bij Kasteel Ammersoyen aan de Maas, maar was toen vooral gericht op het ‘Eiland Nederhemert’, een schiereiland tussen de Afgedamde Maas en de Bergsche Maas (en het Heusdensch Kanaal). Hiermee is de titel van dit verhaaltje meteen verklapt: Driemaal Maas.

We zijn bijna negen jaar later. Er zal in de omgeving niet verschrikkelijk veel veranderd zijn, maar misschien wel de blik waarmee ik naar die omgeving kijk. We zullen zien.  

Ik start deze laatste, vrij korte wandeling van het jaar, op donderdag, 29 december 2022, in het centrum van dorp Ammerzoden bij Bakkerij de Wit. Die heeft naast witbrood nu ook bruine oliebollen in de aanbieding.

De beschrijving dirigeert me rechtstreeks naar de Maasdijk en vervolgens een halve kilometer stroomopwaarts op een graspad vlak langs de ‘echte’ Maas. Het is grijs en grauw, winderig, regenachtig, wat doe ik hier in hemelsnaam? Ik verjaag een groepje witte soepganzen naar het jachthaventje, maar krijg dan voor straf een kudde pony’s achter me aan. De Maasoever kalft af bij hoog water, en hele boomstammen liggen half in het water en half op de oever. Kaardenbollen steken hun bollen fier in de lucht. Ik zie in de verte aan de overkant iets wat op een kasteeltje lijkt. Het moet Huize La Licorne in Bokhoven zijn.

Ik word weer terug het dorp in geleid naar de oprijlaan van Kasteel Ammersoyen. Midden in het dorp laat een groene specht zich verrassen op een kleine weide, maar niet lang genoeg voor een foto. Kasteel Ammersoyen ligt toch wel een flink eind van de ‘echte’ Maas af. Op Google Maps kun je zien dat het hele dorp Ammerzoden, inclusief kasteel, omsloten wordt door een oude meander van de Maas. Vroeger lag Ammerzoden op de zuidelijke oever, nu ten noorden. Van een strategische ligging van het kasteel is geen sprake meer.

Eerst echter een kijkje bij de Ruïnekerk, die tegenover de oprijlaan ligt. Heb ik die tijdens mijn tocht lang geleden niet gezien of geen blik waardig gegund? Ik elk geval heb ik er geen woorden aan vuil gemaakt. Afijn, dan nu enige aandacht. Normaal bestaat een oorspronkelijk katholieke kerk uit toren, schip en koor. Het oudste deel, het koor uit de veertiende eeuw, staat nog fier overeind, en is in gebruik bij de Nederlands Hervormde Gemeente Well–Ammerzoden. De toren mag er ook zijn, maar het tussenliggende schip is een ruïne. De protestanten hadden na de reformatie genoeg aan het koor om als kerk te dienen, het schip werd verwaarloosd en verviel tot puin tot op de dag van vandaag. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden toren en koor zwaar beschadigd, maar die zijn gerestaureerd. Het schip werd aan zijn lot overgelaten. Een bizarre combinatie van behoud en verval.     

Ik loop over de kinderkopjes naar Kasteel Ammersoyen, een prachtig kasteel omgeven door een gracht, een waterburcht. Ook de voorburcht is door een gracht omgeven. Geen groeikasteel, maar blijkbaar in zijn geheel in de huidige vorm gebouwd in de veertiende eeuw. Vier torens op de vier hoeken. Een van de torens is de schijttoren, met vier hangtoiletten hoog boven de gracht. In de bijgebouwen is nu horeca gevestigd. Ik loop om het kasteel heen. Eind negentiende eeuw werd het kasteel eigendom van de katholieke parochie Ammerzoden (men roddelt dat het kasteel inzet zou zijn geweest van een spelletje dobbel tussen de laatste baron en meneer pastoor). De zusterorde Clarissen  nam het kasteel in gebruik. Ze dempten de slotgracht. Toen de slotgracht tijdens de restauratie in de twintigste eeuw in ere werd hersteld werden er op de bodem vele voorwerpen gevonden die een goed beeld geven van de kasteelhuishouding van de veertiende tot de negentiende eeuw. Er werd heel wat vanuit de ramen in de gracht gegooid (en door de hangtoiletten gespoeld).

Door de bebouwde kom bereik ik weer de Maasdijk, maar nu stroomafwaarts richting dorp Well. De dijk maakt een flinke bocht om een wiel heen, vanouds de beproefde manier om een dijkdoorbraak te repareren.

Hier ligt langs de dijk het Slot van Well, dat privé wordt bewoond. Volgens de wapperende vlaggen door de familie Goesten. Let op! Ook in Limburg ligt een dorp Well, tevens voorzien van een kasteel. Dit Slot van Well is een kleine waterburcht, maar wel een groeikasteel, dat in de loop der tijden meermalen is verbouwd. Ik wens de ondernemersfamilie Goesten veel woonplezier (met beheersbare energiekosten). Muurisolatie is niet nodig, want die zijn op een aantal plaatsen wel een meter dik.

Waar de dijk de Maas bijna kust, liggen de restanten van de voormalige veerstoep. Het Wellse Veerhuis (horeca) pronkt op de dijk, met ernaast een aloude weegbrug met ’t Weegbrug Huisje. Hier werden tot medio twintigste eeuw de vrachten suikerbieten uit de Bommelerwaard gewogen vóór de overvaart met het veer naar Brabant.

Ik volg de dijk en steek dan weer de uiterwaarden over, met aan het eind een kleine paardenweide. De jonge paarden en pony’s zijn uitermate nieuwsgierig en volgen me op de voet, te dicht naar mijn zin. Het maakt me onrustig. Na het overstapje wandel ik veilig door de rietkragen van de Afgedamde Maas. Waar deze Maasloop is afgedamd van de ‘echte’ Maas ligt een zandstrand voor oververhitte Bommelaren. Oorspronkelijk had de ‘echte’ Maas een westelijke loop onder Heusden door. Restanten staan nu bekend als het Oude Maasje. Eind dertiende eeuw bedachten de monniken van Berne, die in ‘Munnikenland’ actief waren, dat de Maas beter omgelegd kon worden naar het noorden om zich bij Woudrichem en Slot Loevestein bij de Waal te voegen. Door de omlegging ontstond er echter een gevaarlijke bocht voor de scheepvaart, die ‘heleind’ werd genoemd. Bovendien kon de Waal de gezamenlijke waterhoeveelheid niet verwerken, hetgeen voor veel wateroverlast zorgde. Dat zijn uiteindelijk (1904!) de redenen geweest om de omlegging ongedaan te maken. De restanten van het Oude Maasje voldeden niet meer, zodat een nieuwe parallelle loop werd gegraven, de Bergsche Maas. Nu werd dus de bedding naar het noorden afgesloten, de Afgedamde Maas. Overigens is iets naar het westen, bij Aalburg, de Afgedamde Maas wel weer in verbinding gebracht met de Bergsche Maas middels het Heusdensch Kanaal.    

De zon breekt voorzichtig door en het is droog. Vogelmuur staat nog overal in bloei en op een akker in de uiterwaarden herken ik jonge planten van de groenbemester bijenbrood aan het bijzondere blad. De terugtocht verloopt helemaal vlak langs de Maas, langs de voormalige veerstoepen van Well en Ammerzoden. Ik denk dat kwajongens in de uiterwaarden bezig zijn met prematuur vuurwerk, maar het blijken toch echt jagers te zijn. Hazen rennen vanuit alle hoeken om me heen. Dan voel ik me toch eigenlijk wel veiliger bij een beetje vuurwerk. Op de afgekalfde oever, vlak langs het water, bloeien nog de gevlekte dovenetel en een kruiskruid.

[Beeldverhaal]

Gepost: 15 Januari 2023

Mooisteroutes.nl: Beleef de Maas (12 km)