WANDELEN: Gouden Ham

De sterk meanderende Maas is in de dertiger jaren van de vorige eeuw rechtgetrokken en loopt sindsdien rechttoe rechtaan tussen de Gelderse plaatsen Appeltern en Maasbommel en het Brabantse Megen door. Met de Maas als provinciegrens verhuist de Megensche Ham – de uiterwaarden ten noorden van Megen – daardoor van Noord-Brabant naar Gelderland. Wanneer tussen 1960 en 1980 deze meander grotendeels wordt afgegraven voor de winning van het ‘gouden’ zand, verandert de naam in Gouden Ham en wordt het uiteindelijk ingericht als een waterrijk recreatiegebied in open verbinding met de Maas.

Ik fietste al eens om de Gouden Ham heen, gebruikmakend van de autoveren Appeltern–Megen en Megen–Maasbommel (‘Heerlijkheden’. In: Lustrum, 2017). Maar nu kan ik eens te voet in het gebied doordringen.

Start op vrijdag, 16 mei 2025, om negen uur bij de grote horeca uitspanning Moeke Mooren aan de noordkant van de Gouden Ham. Na me voorzichtig door een kudde van het Brandrode Rund gemanoeuvreerd te hebben, volg ik een smalle beboste dijk tussen het zogenaamde Binnenmeer en het grote open water.

Opvallend is de enorme hoeveelheid bloeiende margrieten in bermen en op dijkhellingen. Een vogelkijkhut over het Binnenmeer levert geen bijzondere watervogels op, maar het bos eromheen is op deze vroege ochtend een kakofonie van vogelgeluiden (vinken, spreeuwen, roodborstjes, tjiftjafs), met de nachtegaal als ‘primus inter pares’.  

Ma Zwaan zit onbekommerd haar eieren warm te houden, terwijl Pa Zwaan nog wat extra nestmateriaal aanvoert. Hondsdraf, moerasvergeet-mij-nietje, een kleinbloemige wikke (ringelwikke?), watermunt en een wolfsmelk groeien en bloeien op de oevers van de Moringerwaarden. Er lopen op de oever zelfs enkele oeverlopers. En een haas schiet weg alsof zijn leven ervan afhangt.

In het water een VIP grauwe gans met kuikens, want er is begeleiding van een lijfwacht van enkele Canadese ganzen. Even later zelfs enkele brandganzen met kuikens. ‘Normale’ brandganzen trekken in het voorjaar naar noordelijke broedgebieden, maar het aantal broedparen in Nederland neemt al jaren sterk toe. 

In het haventje bij schiereiland De Maaslanden ligt tot mijn verbazing het Renkumse voetveer. In reparatie? Reserve?

Het Langeland is een kilometers lange smalle strook tussen de Maas en het open water van de Gouden Ham. Vlierstruiken en rode kornoelje staan in volle bloei. Op de bloemrijke grasdijk opnieuw veel margrieten, maar ook groot streepzaad, smeerwortel en een populatie van brunel. Langs de waterkant de imposante grote engelwortel met zijn buikige bladschede. Minder mooi is een pluk Japanse duizendknoop, die zo snel mogelijk moet worden uitgeroeid.

Op het eind van het Langeland kom je voor de open verbinding van de Gouden Ham met de Maas te staan. Informeer jezelf dus goed over de vaartijden van dit voetveer. Ik heb geluk dat op 16–18 mei de Pontjesdagen worden gevierd.

Ik luid de bel om de vrijwilligers aan de overkant te activeren en al gauw komt ‘Pontje Ham’ aanvaren om me over te zetten van het Langeland naar Maasbommel. Ik ben de eerste en voorlopig enige klant vandaag. De tweekoppige bemanning heeft bezems bij zich om de veerstoep een wat vriendelijker aanblik te geven, want die ligt vol ganzenkeutels.

Van de bemanning hoor ik dat ze een tiental voetveren – waaronder het Renkumse Veer – met een groot aantal vrijwilligers in de lucht, eh… in het water houden. Renkum heeft recentelijk een nieuw pontje gekregen dat vaart op zonenergie. De oude, die ik daarnet zag in het haventje bij de Maaslanden, ligt klaar om in te vallen daar waar een pontje door storing uitvalt.

Bij Maasbommel ligt in de Gouden Ham een grote jachthaven. Een hijskraan die boten in en uit het water moet tillen is tijdelijk buiten gebruik vanwege een ooievaarsnest in top.

De oude dijkhelling – nog steeds operationeel omdat de Gouden Ham in open verbinding met de Maas staat – is bloemrijk met van alles, maar opvallend veel margrieten, knoopkruid en glad walstro. Langs de oever zijn ‘floating villa’s’ gebouwd, die langs verticale geleidingspalen mee kunnen bewegen met het Maaspeil.

De Korenmolen van Maasbommel heeft een bewogen geschiedenis, maar het is nu een ‘landgoed’ met allerlei faciliteiten, waaronder pannenkoekenrestaurant Koeck-Koeck. Een sterk verhaal is dat de molenaarswoning ooit is afgebrand, omdat zoonlief het zo koud had dat hij een brandende kaars onder zijn bed zette! Het verhaal vertelt niet of zoonlief het heeft overleefd.

De Blauwe Sluis was tot 1950 één van de gemalen voor de waterbeheersing in het Land van Maas en Waal. Een ophoping van rotzooi, waaronder petflessen, een voetbal en allerlei plantenresten, is het lot van een bijna dichte sluisdeur. Het water is wel heel helder en enkele karpers draaien rondjes in het ondiepe water. Op de muur bij het gemaal, nu logement, groeit een dik pakket van de heggenrank in volle bloei, een giftige komkommerachtige. Ik ben om twaalf uur rond en gebruik de lunch in de auto op de parkeerplaats bij Moeke Mooren.

Op bovengenoemde fietstocht (‘Heerlijkheden’. In: Lustrum, 2017) fietste ik onwetend langs de poorten van Heerlijkheid Appeltern. Recentelijk vernam ik dat deze Heerlijkheid heeft toebehoord aan de familie Van der Capellen. Joan Derk van der Capellen wordt op het landgoed geëerd met een borstbeeld. Dat wil ik wel eens zien!    

Joan Derk van der Capellen (1741–1784) is een vrij onbekende patriot, die toch aan de basis heeft gestaan van de democratie in Nederland. Ook ik maakte pas voor het eerst kennis met hem tijdens een fietstocht in de buurt van Gorssel, waar hij ligt begraven en waar destijds een kleine tentoonstelling aan hem was gewijd in het Tramstation Gorssel (‘Graafschap-West’. In: Paradijs, 2022).

Joan Derk was een buitenbeentje in een belangrijk Gelders regentengeslacht. Als lid van de Overijsselse Provinciale Staten stelde hij allerlei uitbuitingspraktijken van de regenten aan de kaak. Hij was ook de anonieme auteur van het pamflet ‘Aan het Volk van Nederland’, dat in de nacht van 25 op 26 september 1781 heimelijk in alle grote steden van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden werd verspreid. Een aanklacht tegen de Oranjekliek rond Stadhouder Willem V en begin van de patriottenbeweging, die uiteindelijk met behulp van de Fransen zal leiden tot de Bataafse Republiek.

Op de Heerlijkheid resteert een landhuis met theekoepel bij de gracht en enkele bijgebouwen in het bos. Ik kan het borstbeeld van Joan Derk niet zo gauw vinden, maar een lokale bewoner wijst me de weg en vertelt me ook nog dat recentelijk een nieuw boek ‘De Burgerbaron’ van Luc Panhuysen is verschenen (heb het meteen besteld!). 

Na enkele omzwervingen in het bos kom ik bij een kleine vijver met een klein borstbeeld op een kleine sokkel midden in het water. Op het muurtje rond het vijvertje staat een zinsnede uit zijn pamflet gebeiteld, dat begint met: ’Waarde mede-burgers’. Pas een eeuw later is Joan Derk als auteur ‘ontmaskerd’.

De uitgang van het landgoed ligt bij stoomgemaal ‘De Tuut’ (klapzoen in het Fries, maar dat zal hier wel niet bedoeld worden).

De terugweg loopt eerst weer langs de Moringerwaarden, waar flink wat doodzieke essen de aandacht trekken. Dan opnieuw de dijk tussen het Binnenmeer en het grote open water. De roep van de koekoek, holenduif en groene specht wisselen elkaar af.

Ik voel druppels, behoorlijk veel. Ik sta onder enkele zwetende wilgen naar Brandrode Runderen te kijken, die de schaduw hebben opgezocht. Een stel kalfjes hebben hun eigen plekje gevonden bij een meidoornbosje, ver weg van hun ouders.   

Moeke Mooren heeft een prachtig terras aan het water. Er is weinig wind, dus geen ‘Skuumkoppen’ op het water van de Gouden Ham, maar wel vóór mij op tafel!

[Beeldverhaal]

Gepost: 31 Mei 2025

Struinroutes Gouden Ham en Appeltern (16 km)