WANDELEN: Sint-Michielsgestel

Start op donderdag, 8 mei 2025, bij de stompe vrijstaande kerktoren op het Petrus Dondersplein in Sint-Michielsgestel. Wat heeft Sint-Michielsgestel van doen met de Zalige Peerke Donders (1809–1887)? Peerke’s ouders hadden geen geld voor zijn priesteropleiding, maar de pastoor bezorgde hem een baantje als knecht bij het voormalig Kleinseminarie Beekvliet (nu Gymnasium Beekvliet) in Sint-Michielsgestel. Daar toonde hij zijn geloofsijver en werd alsnog toegelaten tot de priesteropleiding. Peerke werkte bijna zijn hele leven als priester in Suriname, waar hij ook overleed. In Batavia (Suriname)!

De plaatsnaam Sint-Michielsgestel heeft niets met het fysiek van aartsengel Michaël te maken. ‘Gestel’ is afgeleid van ‘geest + loo’, oftewel bos op zandgrond.

Langs een geïsoleerde waterplas met gele lis en dagkoekoeksbloem op de oevers bereik ik de Dommel en in zuidelijke richting de stuw met de indrukwekkende Dommelcentrale van Jan Taks & Zn., jaargenoot uit de studententijd in Wageningen. Lag bij mijn vorige bezoek (‘Gemonde’. In: Zafira, 2024) de centrale erbij als een dood vogeltje vanwege een defect onderdeel te midden van een woest kolkende Dommel, nu draait de enorme vijzel trouw zijn rondjes door het waterverval bij deze stuw. Een flink aantal huishoudens krijgt stroom van deze waterkrachtcentrale.

Langs de rivier bloeit de wilde kardinaalsmuts. Delen van de struik zijn ingepakt door spinsels, waarin de rupsen van de  kardinaalsmutsstippelmot overwinteren.

Vandaag hebben de kardinalen met hun rode mutsen een nieuwe paus gekozen. Ze mogen van geluk spreken dat hun gedomesticeerde kardinaalsmutsen niet favoriet zijn bij de kardinaalsmutsstippelmot, want dan zou er niet veel van overblijven.

Ik bereik landgoed Zegenwerp met statige lanen, kruidenrijke grasvelden en vijvers. Om de stuw met de centrale te kunnen omzeilen is een kilometer lange vistrap aangelegd. Koekoek en holenduif roepen in koor op deze zonnige dag. 

Net als vorige week kom ik een ‘bloeiende’ koningsvaren tegen, met tussen de onvruchtbare bladeren een pluim met kleinere bladeren als sporendragers. Grote populaties lelietje-van-dalen en dalkruid bedekken de bosbodem. In de buurt van het landhuis her en der tuinjudaspenning met witte of paarse bloemen en zich ontwikkelende ‘penningen’. Enkele prachtige exemplaren van de salomonszegel met gepaarde bloemetjes hangend onder het bladerdek.

Ik bereik één van de bosvennen van Sint-Michielsgestel, die ik herken van een eerdere herfstwandeling (zie W305: ‘Boxtel-Noord’). Maar nu staat de vijver langs de randen vol met bloeiend waterdrieblad. Erachter gagelstruiken op de oevers. Libellen scheren over het wateroppervlak.

Via de Heidijk en het Volmeer kom ik bij de Esschestroom, een riviertje van een zevental kilometers, dat bij Halder uitstroomt op de Dommel. Het riviertje meandert prachtig door Landgoed Bleijendijk.

Tijdens mijn koffiepauze op een bankje wordt mijn open broodtrommel lastiggevallen door enkele hongerige honden. Mijn opmerking aan de jonge begeleider dat hij zijn honden bij zich moet houden, wordt me niet in dank afgenomen. “Het is hier niet alleen van jou, hè.” Nee, maar mijn boterhammen wel! 

Ik zit al een tijdje te kijken naar een uitbundige oevervegetatie, die ik niet herken. Het staat er echt helemaal vol mee. Een grasachtige plant met een nog niet helemaal volgroeide sterk vertakte bloeiwijze in top. Thuis blijkt het bosbies te zijn. Dat is helemaal geen bosplant, maar juist een plant van vochtige oevers. Nog nooit eerder bewust gezien, want de naam bosbies zal je in geen van mijn verhalen tegenkomen.

Onderweg een tweetal leuke wiebelige hangbruggen om zijstroompjes te overbruggen. In het riviertje af en toe een zandbank vol met schelpenresten. En een bont zandoogje blijft lang genoeg stilzitten voor een foto.

Vlakbij de monding van de Esschestroom kom ik langs een monument dat een bijzondere vondst uit 1962 van bijna vijfduizend Romeinse munten gedenkt. Halder op de zuidoever van de Dommel was een oude Romeinse nederzetting.

Op de oever enkele geelbloeiende kruisbloemigen, waarbij de gesloten bloemknoppen duidelijk boven de open bloemen uitsteken. Toch is het geen koolzaad, maar herik met zijn ruwe gesteelde bladeren.

Ik voeg enkele kilometers aan de wandeling toe ten noorden van de Dommel, waar een aantal landgoederen liggen of hebben gelegen: Nieuw-Herlaer, Haanwijk, Oud-Herlaer en Dooibroek, deels langs een ‘fossiele Dommel’. Net over de Dommel zicht op kasteel Nieuw-Herlaer, met een geschiedenis die teruggaat tot de dertiende eeuw. Kun je nagaan hoe oud Oud-Herlaer is.

Ik probeer via de rechteroever van de Dommel voormalig Tol- en Veerhuis ’t Vaantje te bereiken, maar het erf is hermetisch afgesloten. Dit zou de plek zijn waar prins Frederik Hendrik tijdens het beleg van ’s-Hertogenbosch in 1629 met zijn circumvallatielinie de Dommel kruiste. Deze linie van vijfenveertig kilometer om de stad heen was bedoeld om pogingen tot ontzet af te weren. Dichter bij de stad lag de contravallatielinie van vijfentwintig kilometer, de eigenlijke aanvalslinie van de belegeraars (‘Rondje om de St. Jan’. In: 1000110, 2019). De inname van ’s-Hertogenbosch door de Staatsen (dankzij het geld van de Zilvervloot) was een keerpunt in de Tachtigjarige Oorlog.

Ik doorkruis de bossen van Landgoed Haanwijk met mooie beukenlanen en knoestige robinia’s. Ik nodig een passerende wandelaarster uit om even mee te luisteren naar het repertoire van een nachtegaal, maar ze heeft er het geduld niet voor.

Langs de weg Oud-Herlaer staat plompverloren een metalen ereteken tussen het onkruid: ‘Aangeboden ter ere van het 160-jarig jubileum van Waterschap De Dommel aan Brabants Landschap’. Was de jubilaris nu de ‘verkrijger’ of de ‘vervreemder’? Het felicitatiebordje wordt nog enigszins opgeluisterd door een bosje inkarnaatklaver.

Het stroomgebied van de Dommel en de Aa ten zuiden van ‘s-Hertogenbosch heeft regelmatig tot wateroverlast geleid, zodat zelfs op 1 februari 1995 de A2 onderwater kwam te staan. Daartoe is ten noorden van de A2 het waterbergingsgebied Bossche Broek ingericht, terwijl dít gebied (Bossche Broek Zuid) zo nodig kan bijspringen.

Hoeve Out-Herlaer – ooit de locatie van kasteel Oud-Herlaer –is dichtgespijkerd en niet meer operationeel. Je kunt er nog wel met een rondvaartbootje ‘Hertog Jan Primus’ een tochtje op de Dommel maken.

Langs de weg Dooibroek liggen moerassige gronden (Natte Natuurparel) op de ‘fossiele Dommel’, met bijzondere plantjes zoals holpijp en de blaartrekkende boterbloem en waterviolier in volle bloei.

Ik wandel langs Huize Haanwijk en steek dan weer de Dommel over bij Halder om vervolgens een aantal kilometers de linkeroever stroomopwaarts te volgen terug naar Sint-Michielsgestel. Waterzuring steekt zijn enorme bladeren omhoog uit het water. Een heer weidebeekjuffer rust even uit op een grote wederik. Onderweg nog het  imposante complex van congrescentrum De Ruwenberg aan de overkant. De brug ernaartoe is vernoemd naar ene Piet van der Lee, een verzetsheld die hier tragisch verongelukte.            

[Beeldverhaal]

Gepost: 26 Mei 2025

Waterschap De Dommel: Rondje Dommel en Essche Stroom + Rondje Haanwijk (14 km)