WANDELEN: Dongemond

Ik had het kunnen weten, want de Volkskrant van 21 augustus 2025 toonde op de voorpagina een prachtfoto van het actuele infrastructurele kunststukje van Rijkswaterstaat bij verkeersknooppunt Hooipolder.

Een wandeling bij de monding(en) van de Donge is feitelijk een rondje om dit verkeersknooppunt heen, want het brengt me naar Raamsdonk, Raamsdonksveer en Geertruidenberg. En dat is momenteel de goden verzoeken, want deze kruising van de A27 (Gorinchem–Breda) en de A59 (Maasroute) wordt van verkeerslichten ontdaan door middel van ongelijkvloerse kruisingen waarvoor tunnelbuizen moeten worden ingegraven.

Daar komt nog bij dat ik er nu pas achter kom dat de Donge niet één, maar twee mondingen heeft in de Bergsche Maas/Amer. Eerder fietste ik al eens langs de benedenloop van de Donge (‘Donge en Kanalen’. In: 1000110, 2019), maar toen is me niet opgevallen dat de Donge bij de onderdoorgang van de A59 is afgedamd, waardoor twee dooie armen zijn ontstaan, die hun eigen afwatering hebben.

Net ten oosten van Raamsdonk is namelijk vanaf de Donge een kanaal gegraven dat aansluit op het Zuiderafwateringskanaal, dat weer in verbinding staat met het Oude Maasje en daarmee met de Bergsche Maas, net ten oosten van de Keizersveersebrug in de A27. Het Dongedeel tot aan de afdamming kan zo (‘met terugwerkende kracht’) zijn water kwijt.   

De benedenstroomse dooie tak staat net noordelijk van de A59 in contact met het Wilhelminakanaal, en feitelijk levert dit stuk Donge, dat tussen Raamsdonksveer en Geertruidenberg door stroomt, Wilhelmina-water af aan de Amer, net ten westen van de Keizersveersebrug. Deze Dongemond ligt niet ver van de eigen monding van het Wilhelminakanaal in de Amer.

Zo, dat moest ik even kwijt!

Op woensdag, 3 september 2025, begin ik mijn wandeling bij de Sint-Bavokerk in Raamsdonk, een klaverbladachtige kruisbasiliek met een flinke koepel, een baken in de wijde omgeving, gebouwd in 1888. De kerk zelf is niet open, maar wel een Mariakapel in het voorportaal. Aan de kerk vast zit de pastorie en los ervan een voormalig nonnenklooster, nu ‘Ontmoetingscentrum’ met horeca. Een opvallend graf langs de kerkmuur betreft de laatste rustplaats van Cornelis Marinus Oome (1918–1940), die postuum is benoemd tot Ridder van de Militaire Willemsorde vanwege moedig gedrag tijdens de verdediging van Dordrecht bij de inval van de Duitsers.

In noordelijke richting passeer ik het kaarsrechte tracé – nu fietspad – van de Langstraatspoorlijn, van Lage Zwaluwe via Waalwijk naar ’s-Hertogenbosch. De spoorlijn, aangelegd tussen 1880 en 1890, schijnt volledig gefinancierd te zijn met koloniaal geld uit Indië. De bijnaam ‘Halvezolenlijn’ is een verwijzing naar de schoenenindustrie in deze streek. Het voormalig Station 18 Raamsdonk is gerestaureerd, maar nu in gebruik als woonhuis. 

Begin twintigste eeuw was Raamsdonk een centrum van de paardenfokkerij en paardenhandel. Het beeld ‘Paard van Raamsdonk’ herinnert aan dit roemrijke verleden.

Ik passeer de A59 (Maasroute) via een fietstunneltje en kom dan terecht in het oudste gedeelte van Raamsdonk bij de Sint-Lambertuskerk uit de late middeleeuwen. Raamsdonk werd grotendeels verwoest tijdens de Sint-Elisabethsvloed van 1421 en iets zuidelijker weer opgebouwd, maar de kerk is telkens op dezelfde plek hersteld. Er zit een peilmerksteen in de gevel. Niet van een overstroming, maar om de hoogte boven NAP aan te geven (ongeveer 6 meter). Door verwering is echter deze tekst niet meer te lezen.        

In het grasperk rond de kerk een gedenksteen op de plaats waar Lieutenant McColl sneuvelde tijdens de ‘Slag om Raamsdonk’ in oktober 1944. Er kwamen 104 soldaten en een veertigtal burgers om in deze hevige tankslag bij de Sint-Lambertuskerk.

Op weg naar Raamsdonksveer ligt het Openluchtzwembad De Ganzewiel. Drie dagen geleden (31 augustus) weer voor de komende acht maanden gesloten. Extensief zwemmen, noemen we dat.

Ik kan het niet laten om in een tuin een mooi siergras te fotograferen, een vertegenwoordiger van de exotische lampenpoetsergrassen (Cenchrus). Met de borstelige bloeiwijze kon je goed de cilindrische glazen van olielampen schoonmaken.

Onder de A27 door – met enig zicht op de werkzaamheden bij Hooipolder – door de bebouwde kom van Raamsdonksveer naar het centrale Heereplein. Op de route staat nog een mooie ouderwetse ANWB wegwijzer. De muziekkoepel op het plein gaat vergezeld van een beeld van een accordeon spelende straatmuzikant.

Vanwege wateroverlast door de Donge is het grootste deel van de oude haven gedempt. Via de Wim Letschertbrug, een voetgangersbrug over de Donge, vernoemd naar een jong overleden burgemeester van de gemeente, bereik ik Geertruidenberg.

Door de Sint-Elisabethsvloed van 1421 kwam deze oudste stad van Holland meer geïsoleerd te liggen ten zuiden van de Biesbosch en verloor het de concurrentiestrijd met Dordrecht als ‘Sleutel van Holland’. Rond 1800 werd de stad zelfs ‘overgeheveld’ van (Zuid-)Holland naar (Noord-)Brabant.

Bij het betreden van de Markt aan de oostzijde maakt een foto duidelijk hoe zeer de stad wordt gedomineerd door de verbrandingstoren van de Amercentrale.

Tijdens een eerdere fietstocht maakte ik al eens kennis met enkele markante onderdelen van deze vestingstad van de Zuiderwaterlinie: de Geertruidskerk met de stompe toren, het Stadhuis, het Arsenaal (nu evenementenhal) en het Cachot (voormalig kruitmagazijn) (‘Heilige Geertruid’. In: Paradijs, 2022). Bij de kerk een beeldje van de Heilige Gertrudis van Nijvel (626–659), waar Geertruidenberg naar is vernoemd, omdat ze daar op een zandheuvel een kerkje stichtte. Voortaan hoeven we dus het Waalse Nijvel niet alleen maar te associëren met de ‘Bende van Nijvel’.  

Wandelend langs de oude Vismarkthal uit 1772 speelt het carillon van de Geertruidskerk om kwart over elf een lofzang op Michiel de Ruyter: ‘In een blauwgeruite kiel……’.

Ik wandel om de vesting heen, aan de buitenkant van het Statenbolwerk (oost en noord) en het Commandeursbolwerk (west). De gracht van het Statenbolwerk lijkt op één plek wel een voetbalveldje door een groen laken van eendenkroos. Ik tel zeven voetballen die vanaf een schoolpleintje waarschijnlijk per ongeluk op het ‘veldje’ in de gracht zijn beland.  

Langs de westelijke Stadsweg staan enkele opmerkelijke monumenten. Ter gelegenheid van 800 jaar stadsrechten in 2013 zijn op de plek van een oude stadspoort twee zuilen geplaatst, de Zuil van de Geschiedenis met markante stadsgebeurtenissen, en de Zuil van de Toekomst, waar ik de symboliek niet van snap. Er staat ook een oorlogsmonument van een persoon die met moeite de twee zijden van de letter V (Vrijheid) uit elkaar gedrukt houdt. En een mooie klokkenstoel met de klok Clara, die ooit in de katholieke Sint-Gertrudiskerk heeft gehangen. De kerk ís niet meer, gesloopt vanwege betonrot.

Ik wandel de stad uit over een ravelijn van het Commandeursbolwerk, die aan beide zijden door water wordt omgeven.

In de berm bij de brug over de Donge bloeien veel exemplaren van de morgenster. Na de oversteek van de Donge, mag ik de oever van deze benedenloop kilometers volgen langs enkele polders. Afgezien van de rietkragen langs het water is er op het graspad geen bloem te bekennen. Slechts een paar pollen van geel walstro. En de overkant van het water is een en al industrie.

Bij de aansluiting van Donge en Wilhelminakanaal worden werkzaamheden uitgevoerd en moet ik een alternatieve route bedenken. Ik kom wel weer uit bij de dooie arm van de Donge, waar van de ‘Laatste zandzakken van de oostelijke Dongedijk’ een versteend kunstwerk is gemaakt. Een prima zitplaats om mijn twaalfuurtje op te peuzelen.

Vlak na de onderdoorgang van de A59 is de Donge inderdaad afgedamd en gaat de ene dooie tak over in de andere, richting Raamsdonk. Het was de bedoeling om tussen de twee zandwinningsplassen – Nion Plas en Plas van Caron – door te wandelen, maar dat is vanwege de Hooipolder activiteiten niet mogelijk. Ik moet er aan de zuidkant omheen. De bouwplaatsen worden beveiligd door ‘BauWatch’, een grappige variant op ‘BayWatch’.

Aangekomen bij de Sint-Bavokerk versterk ik de inwendige mens bij De Zeven Zusters, het ‘Ontmoetingscentrum’ in het voormalige nonnenklooster. Ik maak een foto van een prachtfoto aan de muur, waarop kerk en klooster vlak na de voltooiing in een soort niemandsland lijken te staan.

[Beeldverhaal]

Gepost: 18 September 2025

WandelZoekpagina: Rond het Dongemondgebied (17 km)