WANDELEN: Schalkwijk

Vandaag, woensdag 11 juni 2025, rijden de treinen wel. Ik grijp deze unieke kans aan om een NS-wandeling te maken, een lijnwandeling van station Houten Castellum naar station Culemborg. Met de trein terug, om de spoorwegen financieel te ondersteunen (€ 3,10), zodat ze een fatsoenlijke Cao met het personeel kunnen afsluiten.

De tocht loopt dwars over het Eiland van Schalkwijk, met een aantal overblijfselen van de Nieuwe Hollandse Waterlinie.

Eiland van Schalkwijk? Zo wordt het gebied nou eenmaal genoemd dat ingeklemd ligt tussen het Amsterdam-Rijnkanaal in het noorden, de Lek in het zuiden en het Lekkanaal in het westen. En het oosten? Ja, daar kruisen Amsterdam-Rijnkanaal en Lek/Rijn elkaar bij Wijk bij Duurstede. Kruisen? Ja, want het Amsterdam-Rijnkanaal loopt gek genoeg door tot de Waal bij Tiel.

Ik parkeer bij station Houten Castellum (Houten heeft twee stations) net ten noorden van het Amsterdam-Rijnkanaal. Ben onder de indruk van de nieuwbouwwijken van Houten. Het treinstation ligt midden in het Castellum, een Romeins carré met een gracht eromheen, voorzien van een Forum (plein) en toegangspoorten (Porta Castra en Porta Culina) en een heleboel Via’s.

Via Via gaat de route in de richting van het Amsterdam-Rijnkanaal. Bij de waterplassen in het zuidoosten van de stad staan gekleurde huizen à la Nyhavn (Kopenhagen). Moet meteen even denken aan de gekleurde huizen in de Haven Het Groote Dok in Hellevoetsluis (‘Haringvliet’. In: Eigen land laatst!, 2021). Zelfde architect? Neen!

In één van deze huizen woont een goede schoolvriendin van Marita, hoor ik later thuis. Misschien zwemt ze daar wel, want in het water drijven twee oranje drijfkussens waar zwemmers aan zijn bevestigd.

Ik ben onderweg getuige van een fel straatgevecht van vier eksters. Ze vliegen elkaar flink in de veren. Langs de weg vreemde bomen. Dikke stammen van een Prunus met op twee meter hoogte een abnormale abrupte overgang naar een kroon met dunnere takken, eveneens van een Prunus. Een ent of oculatie? De bomen specialist van de gemeente Houten reageert per omgaande op mijn vragen. Het betreft de Japanse sierkers (Prunus sargentii cv. ‘Charles Sargent’). Op twee meter hoogte is de boom inderdaad geënt om de gewenste habitus te verkrijgen. Kersen worden niet of nauwelijks gevormd. In het voorjaar weelderige bloesem, in het najaar prachtig rood loof. Ik zie ze dus nu gekleed op z’n saaist. 

Op een uitkijkheuvel groeit en bloeit luzerne (alfalfa). Op een bankje een lege verpakking van RelaxBears ‘Premium Cannabis Infused Gummybears’ (een andere ‘cannabis edible’ dan Haribo colaflesjes).

Hagen van Spaanse aak scheiden rijweg en fietspad, maar er staan ook een aantal bomen van de Spaanse aak. En dan zie je aan de gevleugelde vruchtjes meteen dat het een esdoorn is, zelfs de enige inheemse esdoorn, ondanks de suggestie van een Spaanse oorsprong.

Ik bereik het Amsterdam-Rijnkanaal met vlak bij elkaar de Schalkwijksebrug en de Schalkwijksespoorbrug. Na de oversteek zit ik op het Eiland van Schalkwijk en moet eerst een flink eind het kanaal volgen. In commentaren op deze wandelroute wordt dit een saai gedeelte genoemd. Wat een onzin! Kijk eens naar de plantjes tussen het gras op de kanaaloever: margriet, vogelwikke, wilde peen, veldlathyrus, valeriaan. Of vraag je af waar de passerende boten ‘Viator’ uit Rotterdam, ‘Mantra’ uit Maasbracht of ‘Tramp’ uit Krimpen a/d IJssel naartoe gaan met hun lading. De naam ‘Tramp’ verwijst naar een zwerver, oftewel een vrachtschip op de wilde vaart. In het ruim van de ‘Tramp’ is ooit een huwelijk voltrokken, waarschijnlijk bij de klanken van ‘The Lady is a Tramp’. Kortom, bevredig onderweg je nieuwsgierigheid, vergroot je kennis of zoek bevestiging van dat wat je al denkt te weten.

Het Elpad laat het kanaal achter zich. Het kwettert in de rietkragen. Geroezemoes van de kleine karekiet en de zang van de rietgors.

Ik bereik het Verdronken Bos. De waterberging heeft geleid tot het afsterven van de bomen, die als stompjes boven het water uitsteken. Een ‘reviewer’ van de wandeling mist alleen nog de krokodil, maar ik heb hem gevonden: een liggend stuk hout in het water is net een kaaiman met opengesperde bek.

Langs het vlonderpad groeien nu riet, lisdodde en egelskop. Werknemers (met een lichte beperking) van de Groenvoorziening houden de rietkragen in toom, zodat niet de hele waterpartij dichtgroeit.

Iets ten oosten van het Verdronken Bos begint een inundatiekanaal van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het loopt van de Schalkwijkse Wetering helemaal naar Fort Honswijk aan de Lek, met als functie om de inundatie ten zuiden en zuidoosten van Utrecht te versnellen.

Van verre mooi zicht op de Schalkwijkse bruggen over het Amsterdam-Rijnkanaal. Een bijzondere koekoek trekt mijn aandacht, want hij stottert permanent “koekoekoek”. Langs het jaagpad flink wat imposante exemplaren van de reuzenberenklauw. In het water vooral gele plomp.

Het eerste verdedigingswerk langs het inundatiekanaal is het Werk a/d Korte Uitweg (WKU). Vanaf dit Werk uit 1879 loopt langs het kanaal een flinke aarden wal met ingebouwde schuilplaatsen en opslagplaatsen. Zo konden de soldaten zich ongezien bewegen tussen de vestingwerken. Af en toe een dwarsdoorsnede om even een blik op het kanaal te werpen.

Het kanaal eindigt bij het Lunet a/d Snel (1845) en Fort Honswijk (1847). Fort Honswijk vormt samen met Fort Everdingen aan de overkant de ‘Wachters van de Lek’, grote forten om de rivierdijken – zwakke plekken in de waterlinie – te verdedigen (‘Lek’. In: 1000110, 2019).

Bij Fort Honswijk ligt aan een steiger het E-Liniepontje afgemeerd, een pontje dat vaart op zonnepanelen. Het onderhoudt een verbinding tussen Werk a/d Groeneweg op de noordoever van de Lek en Werk a/d Spoel en Fort Everdingen op de zuidoever. Echter alleen op afspraak. Fort Honswijk is geen opstapplaats, maar een veilige parkeerhaven.

Vanaf hier een mooie tocht door de uiterwaarden van de Lek richting  Culemborg. Enkele plassen zijn bijna volledig bedekt met geel-bloeiende watergentiaan. Echte kruisdistel is een dominante plant in deze contreien. Een graspieper verschuilt zich tussen de grassprieten.

Ik ga nog even de dijk over voor een bezoekje aan het Werk a/d Groeneweg (1914). Al behoorlijk overgroeid liggen er verspreid een flink aantal kazematten. Op het smalle pad slaat gespuis voor mij op de vlucht: fazanten en holenduiven.

Verder door de Steenwaard met de steiger van het E-Liniepontje ‘in the middle of nowhere’. Ik begrijp dat ze het pontje hier niet laten overnachten. Dan geeft Fort Honswijk betere bescherming.

Ik ga verder in de Steenwaard dwars door een kudde Blondes d’Aquitaine. Enkele kieviten hebben blijkbaar pullen lopen in de maisvelden, want ze cirkelen luid krijsend om me heen.

Ik passeer de Kuilenburgse spoorbrug onderlangs en verlaat het Eiland van Schalkwijk door de Lek over te steken met de gierpont naar Culemborg. Dan dwars door de stad (‘Culemborg’. In: No.10, 2023), langs mooie reclamegevels voor ‘Graaf Egbert sigaren’ en ‘Miss Blanche Virginia Cigarettes’.

Langs de voormalige ‘Wachtkamer der Stoombooten’, over de mooie Vismarkt met het stadhuis. Destijds heb ik de schandpaal (kaak), die in de gevel van het Stadhuis is verwerkt, gemist. Een mooie plek om lastige hangjongeren ‘aan de kaak te stellen’ (volgens de burgemeester).

Dan door de Binnenpoort met in een nis het beeldje van de Heilige Barbara. Ook de minder kuise afbeelding van een dame staat nog steeds voor het raampje erboven, waar een kunstenaarsatelier is gevestigd

Station Culemborg ligt een eindje buiten het centrum vanwege de lange aanloop die nodig is om de Kuilenburgse spoorbrug te nemen. De voorganger van de huidige brug uit 1868 was in zijn tijd wereldkampioen met een overspanning van dik honderdvijftig meter. Naast de huidige brug staat nog een relikwie van de oude als eerbetoon.

Op het station loopt een zatlap bier te drinken en naar iedereen wijsheden uit te kramen. Hij wil naar Scheveningen, maar niemand wil hem geld geven. Dan stappen we zo maar in zonder kaartje. Knappe conducteur die hem een boete durft te geven.

[Beeldverhaal]

Gepost: 2 Juli 2025

NS-Wandeling: Waterlinie Culemborg (20 km)