WANDELEN: Gaasterland

Op vrijdag, 28 oktober 2022, maak ik een wandeling in Gaasterland. Gaasterland is het bosrijke, glooiende zuidwestelijke deel van Friesland, onderdeel van het Nationaal Landschap Zuidwest-Fryslân. Een ‘gaast’ is een erfenis uit de voorlaatste ijstijd (150,000 jaar geleden), een opgestuwde keileembult.

Zeven jaar geleden toerde ik al eens door Gaasterland tijdens mijn vierdaagse Elfstedentocht op de fiets op weg van Sloten naar Stavoren en Hindeloopen (‘Elfstedentocht’. In: It giet oan!, 2016). 

Vandaag start ik om kwart over negen in het centrum van Balk langs riviertje de Luts. Dit smalle riviertje is altijd een bottleneck voor de Elfstedentocht, want het ligt nogal diep met hoge kades, en wil daardoor moeilijk dichtvriezen. Maar waar praten we over tijdens deze uitermate zachte herfstdagen eind oktober. Schaatsen op natuurijs lijkt iets uit een ver verleden, laat staan dat we nog ooit een Elfstedentocht gaan meemaken. Misschien tijdens de volgende ijstijd. Aan de rand van de bebouwde kom staat dicht op de Luts een idyllisch huisje met de toepasselijke naam ‘It Paradyske’.

Balk is de grootste plaats van Gaasterland (bijna vijfduizend inwoners!). De naam Balk ontstond naar aanleiding van een simpele balkbrug over de Luts. De wandeling van vandaag loopt door een mozaïek van bossen en landgoederen tussen Balk en Oudemirdum, te beginnen met Ny Salvert en De Mottekamp. De schaarse bloemetjes in dit seizoen behoren toe aan gele ganzenbloem, grijskruid en dagkoekoeksbloem. In de bosrand opvallend veel brem met zijn zwart-grijze peulen.

In plaats van omhoog te kijken naar de bomen, kun je nu in de herfst de bomen boven je hoofd raden aan het afgevallen blad op de grond. Net als in Beetsterzwaag is ook hier de Spaanse aak veelvuldig van de partij. Maar je kunt heerlijk oefenen op de verschillen tussen zomereik, wintereik, Amerikaanse eik, beuk, haagbeuk, hazelaar, els, es, esdoorn, paardenkastanje, tamme kastanje, berk, lijsterbes, Amerikaanse vogelkers, zwarte populier, Canadese populier, ratelpopulier, witte abeel, grauwe abeel, enzovoort. 

Een kikkerpoel staat droog, en waterpostelein (primeur voor mij!) grijpt zijn kans om de bodem te koloniseren. De naam geeft aan dat het blad lijkt op het blad van echte postelein, maar verder is er geen relatie. De soort hoort thuis in de kattenstaartfamilie. De hazelaar is alweer helemaal klaar voor vroege bloei in het voorjaar.

Het dorp Sondel ligt op de Sondelergaast, zo’n zeven meter boven NAP! Een boerderijtje op de gaast heet ‘Op’e Terp’, maar een terp is kunstmatig, een gaast is natuurlijk. Ik kom langs een enorm veld waar gladiolen worden geteeld voor de knollen. Er is een keer een snoeimachine overheen gegaan om de meeste bloeiwijzen te verwijderen.

Bordjes van ‘Gaasterland Trail’ en linten in de struiken lijken mijn route grotendeels te markeren. Morgen, 29 oktober, blijkt de dag te zijn van een prestatierun over 10, 24 of 50 kilometer door de mooie Gaasterlandse natuur.

Het volgende natuurgebied is de Bremer Wildernis, niet vernoemd naar Bremen, maar naar de brem. Ben verbaasd vlak langs het pad een graf te zien in het bos. Het blijkt te behoren bij een Natuurbegraafplaats in de Bremer Wildernis.

Ook hier een beetje aspergeteelt. Enkele wandelaars zijn op zoek naar blauwe bosbes, maar het is een schaars artikel tussen de brede stekelvaren.

Na de Lycklama’s bij Beetsterzwaag ook hier een Lycklamabos. Het is een rabattenbos, dat vol staat met koningsvaren. Af en toe een mooie eiken- of beukenlaan. In een weilandje in het bos zie ik een aantal lange oren boven het gras uitsteken. Eerst denk ik hazen, maar het zijn toch echt vier jonge reeën met flaporen. Een van de vier heeft een beginnend gewei.

Ik denk combinaties van brede stekelvaren en mannetjesvaren – twee vrij algemene en verwante bosvarens – bij elkaar tegen te komen. Een belangrijk verschil is dat de brede stekelvaren drie- tot viervoudig geveerd blad heeft en de mannetjesvaren tweevoudig geveerd blad. Toch maak ik een beoordelingsfout. Na consultatie van specialist Roel blijkt 'mijn' mannetjesvaren de wijfjesvaren te zijn met (bijna) drievoudig geveerd blad. Deze fout past wel in de huidige genderneutrale trend dat de verschillen tussen mannetjes en wijfjes niet zo groot zijn. 

Ik wil eigenlijk de verkorte route van zeventien kilometer doen, maar precies op dit punt is de beschrijving enigszins verwarrend. Ik blijk toch op de volledige route te zitten.

Vlakbij de bebouwde kom van Oudemirdum een enorm veld lelies, geteeld voor de bollen. Stroken hebben verschillende bladkleur (verschillende ontwikkelingsstadia, verschillende variëteiten). Een wandelaarster met haar hondje heeft er geen goed woord voor over. Gister nog werd er volop gif gespoten en vanwege het verstuiven heeft ze snel haar dagelijkse wandeling afgebroken.

In natuurgebied Elfbergen kom ik nog wel elfenbankjes tegen, maar de meeste paddenstoelen staan er niet meer zo florissant bij, vaak zelf al weer beschimmeld door soortgenoten. De vijver met houten brug zit vol fonteinkruid. Middels een verkeersbord wordt er gewaarschuwd voor overstekende dassen.

Ik bereik de Sminkevaart bij de Kampbrug. De oever staat boordevol salomonszegel. Ik steek de vaart over via de Schaarslijpersbrug. De eerste passant zou een scharensliep zijn geweest, die een woonboot bij de brug had. Nog dramatischer is het verhaal dat de scharensliep bij de brug een meisje zou hebben vermoord. Dan zou ik de brug niet naar de moordenaar, maar naar de vermoorde onschuld hebben vernoemd.

Langs Golfclub Gaasterland bereik ik Landgoed Kippenburg van de familie Van Swinderen, begonnen als kippenfokkerij, maar lang een bekende Gaasterlandse herberg. Een paneel op de dakrand herinnert nog aan de oorspronkelijke functie. Bij Kippenburg ontsprong de Luts (inmiddels verlengd met de Van Swinderenvaart) en stroomde door Balk naar het Slotermeer.  

Tot slot de spannende Starnumansbossen (vernoemd naar de familie Star Numan) met zeer smalle slingerende eenmanspaadjes over de bedden en door de greppels van de rabatten, met een dichte ondergroei van varens. Meestal verwacht je dan de adelaarsvaren in slagorde, maar hier bestaat het bodemdek bijna volledig uit brede stekelvaren.

De fraaie klokkenstoel op het kerkhof van Ruigahuizen heeft een bewogen geschiedenis. Het oudste klokje uit 1746 is in 1975 gestolen en nooit weer teruggevonden. De goedkope vervanger had een nogal haastige en hoge toon, hetgeen door de nabestaanden bij begrafenissen als storend werd ervaren. In 2003 heeft de Stichting Restauratie Hulpfonds Klokkenstoelen de snelle jongen vervangen door een degelijker exemplaar met een trager en droeviger geluid.

Helemaal op het eind een slootkant vol wijfjesvaren, en enkele exemplaren koningsvaren en dubbelloof. In het water rozetten met de kamvormige bladeren van de waterviolier.

Het laatste stukje smokkel ik langs de Luts, want ik wil op tijd terug zijn bij de auto voor een belangrijk telefoontje van de GGD om half vier. Voor noppes, het telefoontje komt niet.

[Beeldverhaal: https://www.jansiemonsma.nl/453470558]

Gepost: 15 November 2022

Mooisteroutes.nl: Moai Gaasterlân (21 km)

Opmerkingen